Ðã có 1 thời người ta hủy diệt hai chữ trực thăng và cố kỉnh nó bởi mấy chữ máy bay lên thẳng, vì trực thăng là “từ Hán-Việt”, một thiết bị từ ngữ “ngoại lai”, “đi mượn của bạn Hán”, tức là từ của giờ đồng hồ nước ngoài, còn lên thẳng là từ “thuần Việt”, là thành phầm “cây công ty lá vườn” đáng tự hào của người nước ta “chính cống”, tức người “Kinh”, người “Giao Chỉ”, tín đồ “Keo” hay bạn “Yuôn”.
Bạn đang xem: Từ thuần việt là gì
Việc áp dụng nhiều những từ Hán-Việt được rất nhiều người xem như là một hành động lạm dụng, thậm chí còn vô đạo đức, cần tránh đến mức về tối đa, nhất là khi đã tất cả sẵn hồ hết từ “thuần Việt” hoàn toàn có thể dùng đề nỗ lực thế, và việc sửa chữa thay thế này được coi là một nghĩa cử có công dụng “giữ gìn sự trong sạch của giờ đồng hồ Việt”, giữa những nhiệm vụ bậc nhất của đầy đủ công dân nước Việt. Việc thay thế trực thăng bằng lên thẳng đã từng được review là “một thành công vẻ vang của công ty nghĩa yêu thương nước”, “một thành tựu mập mạp trong việc đảm bảo nền văn hoá dân tộc”.
Ðến lúc trong kỹ nghệ mặt hàng không lần lượt lộ diện những dạng hình máy bay cất cách theo chiều thẳng đứng, không buộc phải chạy trên mặt đất để lấy đà, có nghĩa là “lên thẳng” thực sự, cơ mà lại giỏi nhiên chưa phải là “trực thăng”, bạn ta bắt đầu thấy “hố”, bèn vội vàng vàng dùng lại nhị chữ trực thăng.
Những trường hợp giống như và hầu như tình trạng khiếp sợ mà phong trào bài xích “từ Hán Việt” gây nên cũng còn thấy tất cả với đông đảo từ ngữ như phi công, bị vậy bằng giặc lái (từ này được thế bằng người lái khi cần sử dụng cho phi công của ta: ai nấy những đã được nghe nhân vật không quân Nguyễn Văn ly nói trên Ðài phạt thanh “Tôi là người điều khiển nhân dân Việt Nam”); giáo chũm trực quan bị cầm cố bằng đồ dùng để làm dạy, ko phận bị nắm bằng vùng trời; hải phận bị vậy bằng vùng biển (trong khi lãnh thổ không thể bị thay bằng vùng đất)<1>; hoả tiễn bị ráng bằng tên lửa<2> ; công tố viên bị vắt bằng ủy viên buộc tội; tuần dương hạm bị cầm bằng tàu tuần biển, v.v., v.v. <3>
Vậy thiển nghĩ cũng đề nghị xét lại xem nội dung của nhị khái niệm Hán–Việt và thuần Việt là gì, để thấy rõ hơn bài toán bài trừ những từ ngữ Hán-Việt và kiếm tìm cách thay thế sửa chữa nó bằng những từ bỏ ngữ “thuần Việt” có phải là 1 biện pháp “giữ gìn sự trong sạch của tiếng Việt” tuyệt không.
Trước hết đề nghị nói tức thì rằng không làm những gì có số đông từ hoàn toàn có thể gọi một cách chính xác là “thuần Việt”, nếu có mang đó là hầu như từ vị chính người việt (dân tộc Việt) sáng chế ra tự đầu, chứ không xuất phát điểm từ tiếng nói của một dân tộc hay là 1 tộc người nào khác. Trước lúc có tiếng Việt văn minh đã từng có một thời đai mà tiền thân của nó là giờ Việt-Mường, khởi nguồn từ một đưa ra của giờ đồng hồ Môn-Khmer. Liệu có thể nói rằng các từ ngữ Việt Mường là “thuần Viêt” không, giỏi nói rằng phần nhiều từ ngữ Môn-Khmer là “thuần Việt-Mường” không? khó khăn lòng nói cách khác như vậy, vì hoàn toàn có thể khẳng định rằng giờ Việt-Mường là 1 trong những ngôn ngữ khác chứ không phải là giờ đồng hồ Việt, cũng tương tự tiếng Môn-Khmer là một trong ngôn ngữ khác chứ chưa hẳn là giờ Việt-Mường. Vậy rất có thể coi phần nhiều từ Môn-Khmer hay phần đông từ Việt-Mường là “thuần Việt” không? Hay kia là gần như từ nhưng mà tiếng Việt sẽ vay mượn của giờ Môn-Khmer giỏi tiếng Việt-Mường? khó lòng tất cả thể chọn 1 trong hai phương pháp trả lời, vị cả hai các không đúng.
Thật ra buộc phải nói rằng đó là đều từ Việt có nguồn gốc trong một ngôn từ “mẹ” (hay “ngôn ngữ bà ngoại”) của thiết yếu nó<4>, tất cả khác với đông đảo từ Thái, phần đông từ Mã Lai, hầu hết từ Hán hay đầy đủ từ Ấn Âu, vốn khởi đầu từ những ngôn ngữ không có quan hệ thân tộc cùng với nó.
Vậy tại sao không nói đó là đầy đủ từ vay mượn? “Từ vay mượn”(emprunts, loan words) là một khái niệm rất cần phải định nghĩa trên quan điểm lịch sử, và trên cơ sở một cái mốc lưu lại sự thành các hình của ngữ điệu đang xét. Tính từ lúc cái thời đại mà tiếng Việt-Mường chẳng hạn, có thể coi là đã thành dường như một ngôn ngữ, hay nói đến đúng hơn, một ngữ trạng (état de langue) bao hàm đặc trưng khiến cho nó rất có thể coi như không hề là thứ tiếng trước đây (hay ngữ trạng trước kia) nữa, thì các từ ngữ nhưng mà nó gia nhập từ những ngữ điệu khác có tiếp xúc với nó có thể coi là phần nhiều yếu tố vay mượn mượn, trong những lúc những từ ngữ mà “mẹ nó” vay mượn mươn lại ko thể xem như là như thế, do những tự ngữ này đã là các di sản của ngày xưa do “mẹ nó” giữ lại và được nó xử lý tựa như các yếu tố nằm trong vốn từ bỏ vựng của tiếng “mẹ đẻ”. Khi những người nói giờ đồng hồ Việt-Mường không hề vay mượn đông đảo từ ngữ Thái (gạo, gà, vịt và rộng 100 từ bỏ khác) như hồi chưa bóc tách hẳn thoát ra khỏi tiếng Môn-Khmer, thì các từ này đã có được nhập vào vốn tự vựng của tiếng bà bầu đẻ của họ, nghĩa là đã trở thành những trường đoản cú “thuần Việt-Mường”.
Ðối với những từ gốc Hán cũng vậy, tuy ở đây tình trạng có phức tạp hơn một chút. Qua rộng 1000 năm bắc thuộc, tiếng Việt đã mượn của tiếng Hán một số từ ngữ nhiều gấp bốn lần vốn tự ngữ đã tất cả trước kia. Trong số từ vay mượn này, có những từ “bình dân” từ từ được người bản ngữ đồng hoá và dần dần có được một dáng dấp ngữ âm riêng, được dùng y y hệt như những từ nơi bắt đầu của phiên bản ngữ, và đến vài tía thế hệ sau khoản thời gian vay mượn, không thể bị người phiên bản ngữ tri giác như các từ nước ngoài lai nữa. Hình như có mọi từ ngữ Hán lấn sân vào tiếng Việt theo con đường “bác học”, hầu hết là qua các văn phiên bản hành chính sự vụ mà ngay trong các triều đại vẫn giành được tự do cũng được viết bằng văn bản Hán cổ điển. Ðó chính là tiền thân của các “từ “Hán-Việt” sau này. Những từ này có một dung mạo ngữ âm được quy định đúng đắn theo các tự điển trung hoa – theo cách chú âm bằng mẹo nhỏ “phiên thiết”. Vày đó các nhà phân tích thường thấy đề xuất phân biệt giũa số đông từ ngữ cội Hán “bình dân” và đa số từ “Hán-Việt”. Tất nhiên sự phân minh này hoàn toàn có cơ sở. Cơ mà nó không đủ để rành mạch đối xử với các từ như đầu, tính, dân, học, hiểu được coi tựa như các từ “thuần Việt” và với số đông từ ngữ như đại bác, tín nhiệm được xem như là cần được thải trừ trong chừng mưc bao gồm thể.
Khi dựng lên sự phân biệt tự tạo giữa “Hán-Việt” và “thuần Việt”, fan ta thường bỏ quên rằng phần đông những tự được gọi là “thuần Việt” cũng đông đảo có xuất phát ngoại quốc (Thái, Mã-Lai, Chăm, Căm-Pu-Chia, Quảng Ðông, Ấn Ðộ, v.v.) không kém gì những từ “Hán-Việt” và các từ bắt đầu vay mượn của giờ Pháp, giờ Anh. Thật ra, mẫu sắc thái đặc trưng mà người ta tri giác được ở những từ Hán -Việt không phải là bởi một đặc trưng “ngoại quốc” gì của các từ này. Chẳng hạn, xét về ngữ âm, những từ Hán-Việt đều phải có một cấu trúc âm tiết chuẩn chỉnh mực của các từ thuần Việt, như những công trình nghiên cứu cấu tạo ngữ âm của các từ Hán-Việt đã mang đến thấy, chứ không có một âm hưởng là lạ như các từ vay mượn mượn như pa-tê, gòong, soóc, xéc, boong, tỉm xắm, vằn thắn (kể cả phần lớn tên riêng Quảng Ðông như Cóong, Dzếnh).
Sở dĩ những từ Hán-Việt được một trong những người Việt “có học” riêng biệt với các từ “thuần Việt”. Trong những số đó có cả các từ cội Hán được phát âm đúng như trong từ bỏ điển phiên thiết như đầu, dân, hiểu, học, là do những nguyên nhân khác, không mấy khi được ý thức rõ ràng. Ðó là :
Những yếu tố “Hán-Việt” không được sử dụng “độc lập” như những yếu tố “thuần Việt”, nhưng chỉ xuất hiện một trong những tổ vừa lòng hai giờ đồng hồ trở lên. Sự khác nhau này trở nên đặc biệt quan trọng và gồm dáng “khoa học” kể từ lúc giới học tập giả nước ta phát chỉ ra cái chuẩn tắc hiệ tượng của phái ngữ học diễn đạt dùng sự khu vực biệt thân “bound forms và“free formslàm qui định toàn năng và tuyệt vời quyết định mọi làm việc phân tích với thuyết minh ngôn ngữ học.Thật ra chế độ này, tuy tất cả một tính năng thực tiễn tuyệt nhất định, mà lại xét về lý thuyết hoàn toàn không liên quan gì đến ngôn ngữ học, cho nên vì thế nếu được vận dụng một bí quyết máy móc, vẫn dẫn đến các sự lầm lẫn rất là thô lậu, như cửa hàng chúng tôi đã minh chứng trong khá nhiều bài vở, và như giới ngữ học quả đât sau những năm 30 sẽ thấy rõ. Riêng trong nghành nghề dịch vụ đang xét, nó dẫn tới những tác dụng phi lý sau đây :
quốc ca | là một từ | nhưng | dân ca | là hai từ |
súng trường | –—— | –- | súng ngắn | –—- |
hải quân | –—— | –- | không quân | –—- |
Cái chuẩn tắc thô thiển này khước từ tư cách từ của tất cả những từ khi nào cũng đi với cùng một phụ ngữ (bổ ngữ tốt định ngữ); đó là những vị từ ngoại cồn (transitive verbs) như nai (lưng) hay những danh từ đơn vị chức năng (unit nouns) như chiếc (đũa) chẳng hạn, và làm nảy sinh ra phần đông sự ngộ thừa nhận đáng hổ hang trong định hướng ngữ học phổ thông, như có mang “loại từ” (“classifier”) chẳng hạn, nhưng mãi vừa mới đây (đến tận 1994) vẫn đang còn người ta còn chưa thấy rõ tính phi lý.
Trong tiếng Việt, các từ “Hán-Việt” làm thành một tờ riêng, gồm có đăc trưng ngữ pháp (a) và tu từ bỏ (phong bí quyết học) (b) riêng.Về ngữ pháp, các từ tổ Hán-Việt mặc dù cũng chứa đựng những quan hệ cú pháp (đẳng lập hay chủ yếu phụ) rõ rệt không hề kém các từ tổ “thuần Việt”, nhưng mối quan hệ cú pháp này chặt hơn nhiều, một trong những phần là nhờ loại “trật trường đoản cú ngược” (phụ trước chủ yếu sau) so với các từ tổ thuần Việt.Chẳng hạn tình dục cú pháp chính phụ trong xạ thủ hay phi công chặt hơn nhiều so với mọt quan hệ tương đương trong người bắn hay người lái : trong khi xạ thủ Nam chỉ có thể hiểu một cách, thì người phun Nam không cho biết thêm đó là người đã bắn anh Nam tốt là bạn lính tên là nam giới (chắc hẳn biện pháp hiểu thứ nhất (trọng âm <111>) tự nhiên và thoải mái hơn bí quyết hiểu sản phẩm hai (trọng âm <011>) <5>.
Tính hóa học “chặt” của môí dục tình cú pháp này giữa hai từ”Hán-Việt” làm cho các từ tổ tương tự dễ được đọc đúng hơn nhiều khi được dùng làm thuật ngữ trình độ chuyên môn (khoa học tuyệt kỹ thuật), nhờ này mà khi cần cấu trúc một thuật ngữ, trường đoản cú “Hán Việt” lúc nào cũng tất cả ưu thế hơn hẳn từ “thuần Việt”, tuy bao gồm một thời, nhân tính danh “đại chúng”, tín đồ ta sẽ thay đầy đủ thuật ngữ như khủng long hay nhược điểm bằng phần đa thuật ngữ như thằn lằn kinh khủng <6> hay điểm yếu (đến hiện thời thuật ngữ sau lại bị cầm nhầm bằng yếu điểm, vốn tất cả nghĩa không giống hẳn). Hồi ấy, người ta còn yêu cầu đặt thuật ngữ khoa học có tác dụng sao mỗi người chỉ cần phải biết đọc chữ quốc ngữ là gọi ngay được nội dung. Nên chi có thể làm được như vậy, thì có lẽ rằng toàn dân tức thì từ sáu bảy tuổi đã không còn phải đi học nữa, bởi đã gọi được đủ thứ tư tưởng như nguyên tử, năng lượng điện tử. Lượng tử, tích phân, vi phân, v.v. Sau khi những trường đoản cú Hán-Việt được đưa thành từ “thuần Việt”.
“thuần Việt” dễ hiểu thật, mà lại đó đó là nhược điểm lớn số 1 của nó, vì khi 1 thuật ngữ quá dễ hiểu, thì cách hiểu “quá dễ” ấy có rất nhiều xác suất là lối “vọng văn sinh nghĩa” – có nghĩa là cứ nhìn chữ nhưng đoán tìm ra nghĩa, đến nên có thể sai trả toàn. Trong nhiều ngành, trên thực tế đã có hàng ngàn thuật ngữ được phát âm như thế, ví dụ điển hình như tình thái, hàm nghĩa, ngữ dụng, sở chỉ, v.v. Là mọi thuật ngữ bao gồm vẻ dễ hiểu đến nỗi ai ai cũng cho là mình gọi rồi, cho nên vì thế không thấy phải đọc sách nữa.
Chính tính chất trừu tượng, cực nhọc hiểu (?) của thuật ngữ Hán-Việt tránh được cho ta cái mối đe dọa ấy.
Về mặt ngữ nghĩa, hầu như ai cũng đã thấy từ khóa lâu rằng phần nhiều các từ Hán Việt đều sở hữu một sắc đẹp thái ngữ nghĩa (hay tu từ) làm cho nó không giống một bí quyết khá rõ với các từ thuần Việt trong khi đồng nghĩa cùng với nó. Ðó là dung nhan thái “trang trọng”, xuất xắc “thi vị”, tốt “cổ kính”, tuyệt “bác học”, xuất xắc “mờ ảo”của các từ Hán-Việt. Ðiều đáng không thể tinh được là lẽ ra dòng sắc thái tính chất ấy phải cho biết thêm ngay rằng đông đảo từ ấy đã trở thành những từ bỏ “thuầnViệt” tự lâu, chính vì trong tiếng Hán nó không còn có, thì ngược lại này lại được dùng như một chiếc cớ nhằm bài chưng và để tìm đủ giải pháp loại trừ.Trong giờ Hán, nữ chỉ tức là “gái”, phụ nữ chỉ là “đàn bà”, trượng phu là “đàn ông” (hay “chồng”), hoa đăng chỉ là “đèn hoa/bông”, sơn động chỉ là “hang núi”, lam sơn chỉ là “núi xanh”, tử sĩ chỉ là “quân quân nhân chết”, mãnh hổ chỉ là “con cọp mạnh”, tràng kỷ chỉ là “cái ghế dài”, lôi vũ chỉlà “mưa giông”, phong ba chỉ là “sóng gió”, hài chỉ là “giày”<7>
Sở dĩ khi gửi sang tiếng Việt phần lớn từ ngữ này có được cái sắc thái “thi vị”. “cổ kính” giỏi “bác học” cùng cái sức khỏe tu tự của nó chính vì nó trái chiều với những từ ngữ “thuần Việt” (hay “nôm na”), với đó đó là nguyên nhân tạo cho nó đạt được cái sắc đẹp thái ngữ nghĩa xuất xắc tu từ mà lại nó vốn không tồn tại trong giờ Hán, và mẫu sắc thái bắt đầu ấy cũng chính là bằng hội chứng hoàn toàn chắc hẳn rằng cho thấy rằng nó sẽ là một bộ phận hữu cơ của khối hệ thống từ vựng của tiếng Việt, hay nói gọn gàng lại, nó đã trọn vẹn trở thành rất nhiều từ ngữ của giờ đồng hồ Việt, tức phần đông từ ngữ “thuần Việt”.
Chính cái phong vị riêng rẽ (trang trọng, chưng học, v.v.) của những từ ngữ Hán-Việt đang cám dỗ một trong những người làm công tác tuyên truyền chuyển động quần bọn chúng sính dùng các loại từ ngữ này. Ðáng lẽ nói “bàn nhanh” thì tín đồ ta yêu thích nói “hội ý” hơn; đáng lẽ nói “nói chuyện phiếm” thì bạn ta mê thích nói “mạn đàm” hơn, đáng lẽ nói “đi thăm” xuất xắc “đi xem” thì tín đồ ta say đắm nói “tham quan” hơn, v.v.
Trước tình hình đó, hồi binh lửa chống Pháp quản trị Hồ Chí Minh đã thấy buộc phải nhắc nhở cán bộ trong cuốn Sửa đổi lối làm cho việc (dưới cây viết danh XYZ) là bắt buộc nói năng với quần chúng một cách giản dị và đơn giản hơn, dễ hiểu hơn, dân dã hơn, đừng dùng đầy đủ từ ngữ thừa trang trọng, quá bác học mà do vậy khó hiểu. Nói tóm lại, yêu cầu dùng từ bỏ ngữ thế nào cho thích phù hợp với quần chúng.
Về sau, hầu hết lời dặn dò chí lý ấy từ từ bị gọi sai thành một chủ trương thanh lọc từ ngữ ngoại lai, và fan ta hè nhau tra cứu cách thay thế sửa chữa những trường đoản cú Hán-Việt nằng phần lớn từ “thuần Việt”, nghĩa là phần đông từ nước ngoài lai khác, gốc Thái, Mã Lai, Môn-Khmer, Ấn độ, v.v. Trong những lúc xây dựng thuật cội Mã Lai, gốc Chàm, gốc Ấn, v,v., trong các số đó có cả hồ hết thuật ngữ khoa học và kỹ thuật.
Người ta tưởng làm vì thế là bảo đảm an toàn sự trong sạch của giờ đồng hồ Việt, trong khi đó chính là làm mang lại tiếng Việt nghèo đi, với thay các phương pháp nói đúng đắn, xuất xắc ho và thích hợp với tình huống, với ngôn cảnh tốt văn cảnh bằng các cách nói ngô ngọng, lạc lỏng, thậm chí còn vô lễ cùng man rợ. Nếu gọi đàn bà bạn bản thân bằng quý nữ chẳng hạn là lố lăng, thì call một người bọn bà bằng đồng chí gái hay y tá gái cũng lố lăng ko kém. Thủ tướng gái không bằng nữ thủ tướng. nhưng đầy tớ gái lại hơn nữ đầy tớ. Ngài Tổng thống với vợ không bằng Ngài tổng thống cùng phu nhân, nhưng thằng Út nhà tôi và phu nhân lại ko bằng Thằng Út bên tôi và vợ nó. Nói bình thường những sự phối kết hợp không tương thích đầy đủ cho những hiệu quả xấu.
Gần đây ta thấy xuất hiện những từ ngữ kỳ quặc nhưng mà lại hoàn toàn thừa, tuy vậy được những người sính chữ “sành điệu” hoan nghênh, chẳng hạn như cụm từ chí ít mà theo gương một vài nhân vật thời thượng người ta ưa dùng gắng cho ít nhất, ít ra hay tối thiểu. Từ tổ này vừa lai căng vừa sai trái. Trong giờ Hán cũng tương tự trong tiếng Việt, chí không bao giờ có ý nghĩa “cực cung cấp tương đối” (superlatif relatif), thường xuyên được diễn tả bằng hơn cả, nhất hay tối. Nó chỉ rất có thể có nghĩa “cực cung cấp tuyệt đối” (superlatif absolu), tức là cái nghĩa thường được diễn tả bằng rất, lắm, như trong chí phải, chí lý, chí tôn, chí hiếu, chí công, chí minh.
Ðăng thứ 1 trong Kiến thức ngày nay số 118 năm 1993
<1> Về sau từ vùng biển lại bị thay bằng lãnh hải
<2> Ngày trước, đồ vật tên gồm châm lửa dùng để bắn vào số đông mục tiêu có thể bốc cháy được điện thoại tư vấn là hoả hổ . Gía nhằm dành tên lửa để dịch thuật ngữ này thì phù hợp hơn những so với phương pháp dùng tên lửa để dịch missile hay fusée , bởi vì thứ “đạn” này chẳng giống mũi tên chút nào.
<3> Ðể chứng minh rằng giờ Việt đầy đủ giàu để tự cung cấp những thuật ngữ bắt buộc thiết, có người đã đề nghị thay “Ðại hội thiếu phụ toàn quốc” bởi “Buổi đoàn viên lớn của bọn bà cả nước” và ở một cuộc hội thảo chiến lược năm 1979 gồm người ý kiến đề xuất dịch các thuật ngữ chỉ tâm bệnh tính dục như zoophily, gerontophily, necrophily, v.v. bằng phần đông thuật ngữ bắt đầu bằng loạn dâm như loạn dâm nhỏ vật, loạn dâm tín đồ già, loạn dâm xác chết v.v. Thay cho các thuật ngữ cũ như ái thú, ái lão, ái thi, v.v.
<4> Dĩ nhiên những thuật ngữ này đều bắt buộc hiểu theo một nghĩa có đặc thù ước định chứ chưa phải theo nghĩa đen.
<5> Thí dụ của Nguyễn Tài Cẩn (1965)
<6> Ðây là một trong những lỗi ngữ pháp hết sức nặng : ghê khủng, một định ngữ trang trí, cần thiết kết phù hợp với thằng lằn, tuyệt nhất là vào một thuật ngữ, vốn chỉ có thể đồng ý một định ngữ hạn định (phân loại) cf. Cao Xuân Hạo.
Xem thêm: Ở Một Loài Thực Vật Cho Giao Phấn Giữa Cây Hoa Đỏ Thuần Chủng Với Cây Hoa Trắng Được F1 Toàn Hoa Đỏ
Cấu trúc của Danh ngữ. Tiếng Việt, Mấy vấn đề… (1998)
<7> Những tự “Hán-Việt” không có một tử “thuần Việt” tương phản bội với nó làm cho thành một cặp đâiệp thức (doublet), như đầu, hiểu, đông, tây, nam, bắc, v.v. thì không có những sắc đẹp thái tu trường đoản cú này